علل کاهش و قطع تخم گذاری در مرغ

تولید تخم یك پدیده جالب توجهی است. پولت مرغ تخمگذار در 20-18 هفتگی تخمگذاری را شروع می كند و در حدود 35 هفتگی به اوج تخمگذاری می رسد كه در این هنگام میزان تخمگذاری بیش از 90 درصد می باشد(9 تخم در 10 روز به ازای هر مرغ یا 9 تخم در یك روز به ازای 10 مرغ). پیك تخمگذاری در حدود 10 هفته طول می كشد و پس از آن تولید تخم به تدریج كاهش می یابد.
یك مرغ پر تولید در هر سال حدود 10 برابر وزن بدنش تخم می گذارد متوسط تعداد تخم در مرغ نژاد لگهورن سفید تجاری حدود 265 عدد در هر سال است ولی نژادهای دیگر در مقایسه با آن تخم كمتری می گذارند و در اكثر مواقع مرغهای بومی پرورشی از لحاظ تولید تخم پتانسیل پایین تری دارند.
در یك مرغ تخمگذاری به دلایل متعددی قطع می گردد محركهای خارجی و داخلی سطوح هورمونی بدن مرغ را تحت تاثیر قرار می دهند كه باعث تغییر شرایط حاكم بر اندامهای تخمگذاری (تخمدان و اویدوكت ) می شود كه این تغییرات باعث كاهش و یا توقف تولید تخم می گردند. كاهش طول روز ، بیماری، كرچی ، تغذیه نا مناسب و استرس از جمله عمده ترین عواملی هستند كه بر تولید تخم اثر می گذارند. اما در شرایط ایده آل هم تولید تخم هر مرغ به تدریج كاهش یافته و نهایتاً متوقف میگردد.
كاهش طول روز

از اوایل تیرماه هر سال روزها شروع به كوتاه شدن می كنند و مجددا از اوایل دی ماه هر سال بلندتر می شوند. طول روز از حدود 16 ساعت در اوایل تابستان به حدود 8 ساعت در اوایل زمستان میرسد این تغییر در طول روز باعث تولك رفتن و قطع تخمگذاری می گردد كه ممكن است چندین ماه طول بكشد. برای جلوگیری از كاهش تولید در اثر تغییر در طول روز به نوردهی مصنوعی نیاز است. برای حفظ تولید، طول روز باید افزایش یابد و یا اینكه بیش از 12 ساعت به ازای هر روز ثابت بماند(مثلا 14 تا 16 ساعت در روز). نور مورد نیاز باید طوری باشد كه بتوان روزنامه خواند ولی نوع منبع نوردهی مهم نیست. باید توجه داشت كه اگر یك برنامه نوردهی شروع گردد باید ادامه یابد و قطع نور حتی به مدت یك روز هم میتواند اثر منفی بر تولید داشته باشد و بهتر است كه از یك تایمر ارزان قیمت برای كنترل برنامه نوری استفاده گردد.

تولك

تولك رفتن یك مرحله فیزیولوژیكی طبیعی است كه به مرغ اجازه می دهد تا پرهای كهنه و قدیمی خود را جایگزین كند و اویدوكت را كه اندام تولید تخم است بازسازی كرده و مجددا جوان كند. وقتی كه تولك روی می دهد مرغ اكثر انرژی خود را صرف رشد پرها كرده و تنها مقدار اندكی از آن را برای تولید تخم مصرف می كند.
تولك طبیعی یك پدیده فصلی است كه با تغییر در طول روز ارتباط دارد. پرریزی در پرندگان اهلی در هر زمانی می تواند روی دهد(بخصوص اگر مرغ در معرض برخی استرسها قرار گیرد). پرریزی سریع در تمام گله معمولا نتیجه حوادث استرس زای جدی مثل فقدان آب و غذا و یا مشكلات ناشی از برنامه های نوردهی است. گاهی با یك برنامه نوری خاص تولك اتفاق می افتد در هنگامی كه تولك در دوران روزهای بلند اتفاق می افتد پرریزی غالبا ناتمام می ماند در این حالت ممكن است كه مرغ هرگز به تولید ایده آل خود بر نگردد برای رفع این مشكل بهتر است كه اجازه دهیم تا مرغ در طول دومین زمستان به تولك برود. كه با خاموش كردن نور به مدت 6 هفته در زمستان این عمل اتفاق می افتد. كه مرغ كاملاً پرریزی می كند و سپس با قرار دادن در شرایطی با طول روز بلند مجدداً تولید را از سر می گیرد.
..
تذكر: در تولك رفتن پرها بصورت ناحیه ای یا تكه تكه نمی ریزد و اگر چنین حالتی مشاهده شود به احتمال زیاد نتیجه نوك زدن طیور می باشد.

كرچی

كرچی یك استعداد طبیعی است كه مرغ روی تخم ها نشسته و جوجه ها را تفریخ می كند. اكثر مرغ ها بالاخره كرچ می شوند برخی نژادها بیشتر از دیگر نژادها كرچ می شوند و در برخی نژادها این عمل به ندرت اتفاق می افتد (كوشین و سیلكی ركورددار كرچی هستند ولی لگهورن به ندرت كرچ می شود). وقتی كه یك مرغ كرچ میشود تغییرات هورمنی موجب قطع تخمگذاری میگردد. كی از عوامل اصلی مؤثر بر كرچی معمولا جمع شدن تخم در لانه است، ولی برخی مرغ ها بدون وجود تخم در لانه هم كرچ میگردند. برای كاهش كرچی، باید تخم ها هر روزه از لانه جمع شده و محل آنها صاف شود. اگر یك مرغ مایل باشد كه زمان طولانی در لانه بماند باید بمدت چند روز از لانه رانده شود در این صورت پس از یك دوره زمانی، رفتار كرچی پایان یافته و مرغ به حالت تولید تخم برمیگردد.
سلامتی گله

مشكلات بیماری هر از گاهی در تمام گله ها بروز می كند. در برخی مواقع، كاهش تولید تخم از اولین نشانه های بروز مشكل است. سایر علایم شامل كسلی ، عدم فعالیت ، لنگش ، سرفه ، بیحالی و در نهایت مرگ می باشد. برخی مرگ و میرها، طبیعی است ولی اگر چندین پرنده علایم مشابهی را نشان دهند باید جهت اطمینان از نوع بیماری از متخصصین طیور و یا آزمایشگاهای تشخیصی كمك گرفت .

سن

تمام مرغها سرانجام تولید تخم را قطع می كنند. معمولاً مرغها تا 3-2 سالگی به تولید ادامه میدهند تا اینكه شروع به كاهش تولید نموده و نهایتاً تولید تخم را قطع می كنند. تولك رفتن مكرر و طولانی می شود و برخی مشكلات فیزیكی در تخمدان و اویدوكت روی می دهد. گذشته از این مسائل وقتی یك مرغ پر تولید به مدت 3 سال تخمگذاری می كند ممكن است كه بیش از 30 برابر وزن بدنش تخم بگذارد. در برخی شرایط اویدكت توانایی خود را در عبور تخم از دست میدهد و یك یا چند تخم در اویدوكت به تله می افتد كه این حالت از تخم افتادن نامیده می شود. در موارد دیگر مرغ تولید زرده ای می كند كه توسط اویدكت جمع آوری نمی شودو در محوطه بطنی بدن باقی می ماند. كه بروز این حالت برای درصد پایینی از زرده ها، طبیعی است و مرغ می تواند به سادگی آنها را مجدداً جذب بدن كند ولی هنگامی كه این عارضه هر روز اتفاق بیافتد مرغ به تخمگذار بطنی معروف میگردد.
گاهاً مرغ های مسن تر تخمهای بزرگتر و یا تخمهای دو زرده می گذارند در این مورد اویدوكت كه فقط در هنگام گذاشتن تخم گشاد می شود ممكن است كه به حالت طبیعی خود و به داخل بدن مرغ بر نگردد و اویدوكت گشاد شده در بیرون از بدن نمایان باشد كه این حالت بنام پرولاپس مجاری تخم شناخته می شود و یك موضوع جالبی برای مرغهای گله جهت نوك زدن خواهد بود. چنین مرغی باید فوراً از گله حذف شود. در هر یك از موارد فوق الذكر تخمگذاری قطع شده و سلامت مرغ به خطر می افتد. بنابراین بهتر است این مرغها از گله حذف شوند.

تغذیه نامناسب

نوع و مقدار جیره غذایی جهت حفظ حداكثر تولید تخم اهمیت زیادی دارد. جیره غذایی جوجه ها باید بر حسب احتیاجاتشان بالانس گردد. هر گونه مكمل سازی با ضایعات غذایی یا پسمانده های باغات و… ممكن است موجب بهم خوردن تعادل جیره غذایی می گردد. برای كسب حداكثر تولید تخم، مرغهای تخمگذار باید تخمگذاری را بصورت مصرف اختیاری تغذیه كنند و علاوه بر آن باید به اندازه كافی پوسته صدف در ظروف جداگانه ای در اختیار آنها قرار داده شود.
تذكر: هرگز نباید از جیره های آغازین و یا رشدی برای مرغهای تخمگذار استفاده شود چون مواد مغذی این جیره ها متفاوت است كه باعث كاهش تولید می گردد. استفاده از جیره های آغازین باعث بهم خوردن تركیبات داخل تخم مرغ خواهد شد
.
استرس

تولید تخم در مرغها در حقیقت فعالیت تولیدمثلی آنهاست وقتی كه یك مرغ در معرض استرس قرار می گیرد با قطع تخمگذاری به این حالت پاسخ می دهد. حمل و نقل، دستكاری، حرارت بیش از حد، ایجاد وحشت و قطع خوراك وآب استرسهایی هستند كه در نهایت تولید تخم را تحت تاثیر قرار می دهند. حفاظت از عوامل خارجی و شكارچیان، تمیز و خوب نگهداری كردن سالنهای پرورشی، تهویه كافی در سالنهای بسته، دسترسی دایم به خوراك و آب و… موجب كاهش استرس شده و به حفظ تولید بالای تخم كمك می كند. نگهداری طیور در وضعیت مناسب بهداشتی و مدیریت خوب در گله موجب افزایش تولید تخم شده و تخمهایی با كیفیت بالا و بازارپسندی مناسب را برای افراد خانواده و مشتری به ارمغان خواهد آورد.