مديريت تغذيه در سبزي هاي گلخانه اي (1)
● مقدمه
گياهان براي رشد و نمو خود به ۱۶ عنصر نياز دارند که سه عنصر کربن، هيدروژن و اکسيژن از هوا و آب تأمين مي شود و ۱۳ عنصر معدني باقيمانده از منابع مختلفي مثل محيط کشت، آب و کود تأمين مي شود. بيشترين مقدار عناصر غذائي توسط کشاورزان با افزودن کود تأمين مي شود. هدف از مديريت برنامه کودي بايستي تأمين عناصر به مقدار کافي باشد نه اينکه يک عنصر را کم و عنصر ديگر را زياد فراهم کنيم (Hochmuth, ۲۰۰۱).
● اما در بحث تغذيه چه نکاتي را بايد مدنظر قرار داد؟
۱) نوع گياه
بر هيچ کس پوشيده نيست که گياهان مختلف نيازهاي غذائي متفاوتي دارند و علاوه بر آن ميزان تحمل آنها به کمبود يا زيادي عناصر با هم فرق مي کنند. مشخص شده است که حتي در مورد زمان مصرف کودها با هم تفاوت نشان مي دهند. همچنين کشت هاي مختلف (بهاره يا پائيزه) مقدار عناصر مورد نيازشان با هم يکسان نيست. (Snyder ۱۹۹۵).
در يک پژوهش مراحل رشدي گوجه فرنگي گلخانه اي را به سه مرحله تقسيم بندي کرده و ميزان دو عنصر N و K مورد نياز با توجه به مرحله تفاوت نشان مي دهد، در حالي که ميزان فسفر مورد نياز در هر سه مرحله يکسان بود و در مرحله سوم ميزان پتاسيم مورد نياز بسيار بالا بود (Miles, ۲۰۰۰).
۲) عوامل محيطي
يکي از مزيت هاي کشت گلخانه اي توان کشت کردن يک محصول يا چند محصول در طول يک سال است. بنابراين با توجه به اينکه در فوصل مختلف، دما، رطوبت و نور با هم متفاوت است و اين امر روي ميزان جذب عناصر تأثير مي گذارد، بنابراين برنامه ٔ کوددهي را بايد به درستي تنظيم کنيم (Kinetand Peet, ۱۹۹۷).
البته ناگفته نماند که مي توان در گلخانه، دما، رطوبت و نور را در همه فصول سال تنظيم کرد، منتها با توجه به شرايط حاکم در ايران ممکن است نتوانيم به اين امر مهم دست پيدا کنيم. مشخص شده است که در دماي کم محيط کشت، جذب فسفر و آهن کاهش مي يابد و دماي بستر کشت نبايد در طول رشد و نمو گياهان از ۵/۱۵ درجه سانتي گراد براي دوره هاي طولاني کمتر شود. در مورد کلسيم مشخص شده است که جذب و حرکت کلسيم به تبخير و تعرق وابسته است و شرايطي که تبخير و تعرق را تحت الشعاع قرار مي دهد، حرکت کلسيم را نيز تحت تأثير قرار مي دهد.
به طوري که بالا بودن طولاني مدت رطوبت محيط، مي تواند منجر به عدم رسيدن کلسيم به نوک برگ ها و سوختگي در اين ناحيه را باعث مي شود (Hochmuth, ۲۰۰۱). در گوجه فرنگي نيز شرايط رطوبت کم همراه با دما و نور زياد باعث تبخير و تعرق بيشتر مي شود که سبب حرکت کلسيم بيشتر به سمت برگ ها شده، در نتيجه کلسيم کمي به ميوه ها مي رسد و پوسيدگي گلگاه (“Blossom End Rot “BER) را باعث مي شود. علاوه بر آن رطوبت شبانه بالا باعث افزايش جذب کلسيم و کاهش پوسيدگي گلگاه مي شود (Adams and Ho, ۱۹۹۳). در مورد تزريق CO۲ براي تأمين کربن و افزايش فتوسنتز پرورش دهندگان بايستي تنها زماني که سيستم تهويه خاموش است، اين کار را انجام دهند.
اين کار فقط در زمستان مقدور است (Boodley, ۱۹۹۸). مشخص شده است که براي محصولات گلخانه اي فرم NO۳، فرم ارجح است منتها به نظر مي رسد که در دماهاي کم (کمتر از ۷/۱۲ درجه سانتي گراد) +NH۴ نسبت به NO۳ راحت تر جذب مي شود و بايد کودهي تأمين کننده نيتروژن در اين مواقع حاوي +NH۴ بيشتري باشد (Prasad and Kumar, ۲۰۰۱).
۳) کيفيت آب آبياري
در سيستم کشت ان اف تي (“Nutrition film technique”NFT)، آب محيط پرورش گياهان است و در ديگر سيستم هاي کشت هيدروبونيک، آب سهم زيادي از محيط رشد گياه را دارد. بنابراين منطقي به نظر مي ِسد که کيفيت محيط کشت يعني آب شناخته شده باشد و اين مشابه آزمون خاک براي فراهم آوري عناصر در مزرعه است.
کيفيت آب يا مقدار مواد مخصوص (شن، سنگ آهک، مواد آلي و غيره)، ميزان مواد حل شده (مواد شيميائي تغذيه اي و غيرتغذيه اي) و PH آب تعيين مي شود. علاوه بر آن بايستي به EC و TSS آب نيز توجه کرد. EC آب آبياري بايستي کمتر از ۷۵% ميلي موس بر سانتي متر و ميزان جذب سديم (“Sodium Absorption Rate”SAR) کمتر از ۵، PH در حد خنثي، غلظت بر کمتر از ۱ppm، کلر بين ۶/۰ ppm ۰/۱ و فلور حدود ۱ppm باشد. سختي آب بيشتر مربوط به کلسيم و منيزيم در آب است و تعيين مقدار اين دو عنصر در آب به محاسبه ميزان کلسيم و منيزيم مورد نياز کمک خواهد کرد (Prasad and Kumar, ۲۰۰۱)، آب با EC بيش از ۵/۱ دسي زيمنس بر متر به عنوان يک آب با کيفيت ضعيف براي اغلب محصولات گلخانه اي به حساب مي آيد. نمک هاي خاصي که در آب با کيفيت کم وجود دارد مي تواند در محيط رشد گياه تجمع کنند و باعث کاهش رشد محصولات شود.
غلظت بالاي نمک هاي محلول، رشد را کاهش مي دهد، زيرا يون هائي که EC را بالا مي برند با عناصر غذائي براي جذب رقابت مي کنند. همچنين در شرايط EC بالا، جذب آب توسط گياه کاهش مي يابد. کلسيم، منيزيم و بي کربنات زياد در آب باعث رسوب کربنات کلسيم و منيزيم شده و نازل هاي سيستم آبياري بسته خواهد شد. در صورت وجود آهن بيش از ۵/۰ ppm در آب نيز اين مشکل پيش خواهد آمد (Hochmuth, ۲۰۰۱).
PH محلول غذائي و آب نيز اهميت خاصي دارد، زيرا حلاليت عناصر غذائي به شدت تابع PH است. اغلب عناصر در محدوده ۵/۶ ۵/۵ بهترين جذب را توسط گياه دارند. PH بيش از ۷ در محيط منجر به کاهش حلاليت فسفر و عناصر کم مصرف (به جز موليبدن) مي شود. PH خيلي اسيدي مي تواند منجر به سميت عناصر کم مصرف مخصوصاً در محيط هاي خاکي که منگنز و آلومينيوم دارند، شود. PH محيط با جذب عناصر پرمصرف خاص در طول زمان مي تواند تغيير کند. براي مثال جذب نيترات مي تواند منجر به افزايش PH محيط کشت شود.
علت اين است که گياهان سعي دارند تا تعادل بار الکتريکي را در دو سمت غشاء حفظ کنند، بنابراين يون هيدروکسيل را به دنبال جذب نيترات، از خود به محيط ترشح مي کنند. جذب يون پتاسيم داراي اثر متقابلي است و در نتيجه آن يون +H از گياه خارج و PH را اسيدي مي کند. اين تغييرات سريع در محيط هاي کشت هيدرويونيک به دليل عدم ظرفيت بافري در آنها زياد رخ مي دهد. بنابراين محلول هاي غذائي هر چند وقت بايستي عوض شوند و برحسب نياز مقداري اسيد يا باز به محلول اضافه تا PH را متعادل کنند. ميزان يون بي کربنات در اکثر آنها بالا است و اين باعث افزايش PH، رسوب کربنات کلسيم و منيزيم مي شود. به همين دليل در اينگونه آب ها توصيه مي شود که با افزودن مقداري اسيد مثل اسيد فسفريک، اسيد نيتريک و اسيد سولفوريک، PH آن را به ۶ ۶/۵ برسانيم. البته اسيد سولفوريک ارزانتر است.
ولي دو اسيد ديگر منبع عناصر فسفر و نيتروژن است و از اين نظر اهميت دارد. برخي کشاورزان براي باز شدن گرفتگي هاي سيستم آبياري از اسيد استفاده مي کنند که در اين موقع PH را به ۵/۴ مي رسانند. اين کار حتماً بايستي زماني صورت گيرد که گياهي در حال رشد داخل گلخانه نباشد (Snyder, ۱۹۹۵).
۴) وضعيت شيميائي خاک
امروزه در اکثر گلخانه هاي تجاري سيستم هاي کشت بدون خاک استفاده مي کنند، منتها اين پيشرفت در ايران زياد قابل توجه نيست و در برخي مناطق مثل جيرفت مبادرت به کشت در خاک مي کنند (مشاهدات شخصي). در اينگونه موارد علاوه بر مبحث کيفيت آب، بحث شرايط خاک پيش مي آيد چون ايران کشوري متنوع است و خاک هاي آن در برخي مناطق مثل جنوب شور و ميزان برخي عناصر در آنها بالا و در برخي مناطق مثل شمال PH اسيدي نيز ديده مي شود. در برخي خاک ها مقدار يک عنصر عامل محدودکننده است زيرا به دليل بالا بودن مقدار آن عنصر، تعادل عناصر به هم خورده و از جذب برخي عناصر جلوگيري مي شود و در برخي موارد مستقيماً ضررهائي را به گياهان وارد مي کنند مثل مسموميت هاي آلومينيومي و منگنزي در خاک هاي اسيدي، بنابراين در کشت هاي خاکي علاوه بر آب، خاک نيز بايد تجزيه شوند و برحسب تجزيه اين دو برنامه ريزي شوند. مثلاً در صورتي که خاک PH اسيدي دارد بايستي از گياهان مقاوم يا متحمل به آلومينيوم و منگنز استفاده شود و يا از گياهاني که براي آنها آلومينيوم مفيد است (هورتنسيا ـ Hydrangea spp) استفاده کنند يا به هر نحوي PH خاک را متعادل کنند.
۵) توجه به عناصر غذائي کم مصرف
با پيدايش کولتيوارهاي پرتوقع و استفاده مکرر از خاک، نياز به عناصري که قبلاً مطرح نبود، بالا مي رود. امروزه اکثر پرورش دهندگان برنامه کودي خود را بر مبناي عناصر پرمصرف (مثل نيتروژن، فسفر و پتاسيم) و کم مصرف خاص برنامه ريزي مي کنند، در حالي که از عناصري مثل سليسيوم باعث استحکام بافت ها شده و از بروز برخي بيماري ها جلوگيري مي کنند.
۶) تأثير عناصر غذائي در بيماري هاي فيزيولوژيک
بسياري از محصولات تويلد شده به دلايلي قابل عرضه به بازار نيستند. ناهنجاري هاي فيزيولوژيک يکي از دلايلي است که باعث توليد محصول غيرقابل فروش مي شود. عوامل مختلفي نظير عدم شرايط مناسب رطوبتي، نور، تغذيه و ژنتيکي سبب ناهنجاري هاي فيزيولوژيک مي شوند. در کشور ما اکثر خاک ها از نظر کلسيم غني است (ملکوتي و همائي، ۱۳۸۲)، اما جذب و حرکت کلسيم به کندي صورت گرفته و ناهنجاري هائي مثل پوسيدگي گلگاه در گوجه فرنگي (Kinet and Peet, ۱۹۹۷)و فلفل (Bosland and Votava, ۲۰۰۰) و ترک خوردگي کوتيکولي (Dorais et.al, ۲۰۰۴ ـ Cuticul Cracking) را به وجود مي آورد.
کلمات کليدي :
———————-
سبزی های گلخانه ای – مدیریت تغذیه در سبزی های گلخانه ای – گوجه فرنگی گلخانه ای- مزیت های کشت گلخانه ای- محصولات گلخانه ای-
———————-
تلفن تماس : 09199762163 – 09120578916
