اطلاعاتی کامل در خصوص کبک-قسمت اول

(امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند: گوشت کبک ساق را محکم می کند و تب را می برد)
هدف از پرورش کبک
بیش از هر چیز، می بایستی هدف از پرورش کبک مشخص و تعریف شود. سه هدف مجزا و بعضاً طبق شرایطی توأم به شرح زیر می تواند در پرورش کبک مورد توجه قرارگیرد. پرورش کبک مولد. تولید جوجه یک روزه. تولید نیمچه گوشتی. در پرورش کبک مولد؛ کبک دار، جوجه یک روزه را تا حد نیمچه (نیمچه تخم گذار) پرورش داده و با تعیین جنسیت آن ها به نسبت سه پرنده ماده به همراه یک پرنده نر در سن حدود 5 الی 6 ماهگی به فروش می رساند. به منظور تحقق هدف دوم یعنی تولید جوجه یک روزه، نیاز به پرورش گله مادری می باشد. در این واحدها، کبک های ماده با رسیدن به سن بلوغ جنسی، جفت گیری نموده و شروع به تخم گذاری می نمایند. تخم ها روزی سه بار جمع آوری و پس از ضدعفونی در محلی مخصوص منتظر ورود به دستگاه جوجه کشی، نگه داری می شوند. در دستگاه جوجه کشی پس از حدود 24 روز جوجه های تازه متولد شده به عنوان جوجه یک روزه به پرورش دهندگان کبک گوشتی فروخته می شوند. این پرورش دهندگان که هدف سوم را دنبال می کنند، جوجه های یک روزه را به بلوغ فیزیکی در سن 12 تا 14 هفتگی رسانیده و کبک های به اصطلاح پروار خود را روانه کشتارگاه می نمایند.
در لهجه های مختلف فارسی به آن خاسه کو، زرج، ژرژ، کو، کوک می گویند. این پرنده در شرایط پرورشی عموما 400 تا 600 گرم وزن دارد. در شرایط طبیعی وزن کبک نر بالغ (سویه ایرانی) از 510 تا 800 گرم و وزن کبک ماده بالغ از 450 تا 680 گرم متغیر است. اندازه این پرنده 31 تا 35 سانتیمتر می باشد که اندازه پرنده نر بزرگ تر است. ترکیب پرها در هر دو جنس نر و ماده یکسان است. رنگ این پرنده قهوه ای مایل به خاکستری در بالای بدن و زرد کمرنگ در قسمت شکم است. یک خط سیاه از قسمت جلوی سر آغاز شده و پس از انشعاب و عبور از چشم ها و گردن، در قسمت بالای سینه تمام شده و سر وسینه خاکستری پرنده را از قسمت سفید رنگ گلو جدا می کند. پهلوی پرنده با ترکیبی از رنگ سیاه و شاه بلوطی متمایل به سفید پوشانیده شده است و پرهای انتهایی بال به رنگ شاه بلوطی هستند. منقار، لبه پلک ها، ساق و پاهای کبک بومی ایران به رنگ صورتی تا قرمز سیر هستند. وجود یک سیخک کوچک در قوزک پا معمولا از مشخصات جنس نر این پرنده است. کبک های نابالغ به رنگ قهوه ای و خاکستری هستند. البته رنگ کبک ها در زیستگاه های طبیعی بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه ممکن است دچار تغییرات اندکی شود. این پرنده زیست گاه خود را در مناطق ناهموار و سخت، دره ها با درختان پراکنده و در مناطق کوهستانی انتخاب می نمایند. معمولا 4 تا 5 پرنده با هم دیده می شوند ولی در پاییز در دسته های 50 تایی نیز مشاهده می شوند. غذای این پرنده را درشرایط طبیعی شامل علف ها و دانه های آن ها، برگ گیاهان و حشرات تشکیل می دهند. هم زمان با تغذیه، مقدار زیادی سنگ ریزه نیز می بلعد. فصل آشیانه سازی برحسب ارتفاع منطقه جغرافیایی متغیر است ولی معمولا بین اردیبهشت و تیرماه بوده و گاهی تا اواسط تابستان طول می کشد. آشیانه خیلی ساده و روی زمین زیر یک صخره یا درختچه و در پناه توده ای از گیاهان بنا می گردد. کبک ها در هنگام صبح و بعد از ظهر در روی زمین به چرا مشغولند، آنها مهاجرت نمی کنند و جابه جایی های فصلی آن ها فقط در ارتفاع است. پرواز کبک در هنگام احساس خطر انجام می شود و به مسافت های کوتاه و در سراشیبی محدود است. کبک ها در هنگام شب زیر بوته ها و داخل صخره ها به سر می برند و نرها به طور فعال از قلمرو خود دفاع می کنند. کبک ها در حالت های گوناگون از صداهای مختلف استفاده می کنند که به سه دسته تقسیم می شوند: هشتاری، جنگی و جنسی. بیشترین صدایی که از کبک شنیده می شود آوای Chuck، Chuck،… است که از هر دو جنس نر و ماده بر می آید. در هنگام احساس خطر، به سرعت به سوی حاشیه بالایی کوهستان می دود. پروازی پر سرو صدا دارد و پرنده ای اجتماعی است.

جایگاه پرورش کبک
محلی را که کبک ها در آن پرورش می یابند اصطلاحاً جایگاه می گویند. جایگاه پرورش کبک می بایستی از نوع پرورش تبعیت کند بدین معنی که جایگاه پرورش کبک گوشتی باجایگاه پرورش کبک تخم گذار و سالن هایی که به صورت قفسی تجهیز شده اند تفاوت محسوسی دارد که در جای خود تشریح خواهند شد ولی قبل از هر چیز اشاره و تاکید بر چند نکته ضروری است. اول اینکه کبک ها پرندگانی عادت پذیر هستند و خود را با شرایط مختلف وفق می دهند ولی با این حال می بایستی حداقل امکانات را برای آنها فراهم نمود. دوم اینکه قبل از ساخت جایگاه برای کبک می بایست ضوابط نظام دامپروری کشور که حدود ، فواصل و شرایط سالن های پرورش ماکیان را مشخص می کند در نظر گرفت. بدین معنی که می بایستی از سازمان جهاد کشاورزی استان مربوطه پروانه تاسیس اخذ نمود. بنابراین قبل از تهیه زمین برای ایجاد مزرعه پرورش کبک، بهتر است به واحد صدور پروانه معاونت امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان مراجعه نموده و با کارشناسان آن واحد مذاکره و محل و موقعیت زمین را به اطلاع آنها برسانید تا با در نظر گرفتن ضوابط نظام دامپروری کشور، اقدامات لازم انجام شود.ضمن آنکه بعد از دریافت موافقت اصولی؛ ادارات دامپزشکی، محیط زیست، میراث فرهنگی، امور اراضی و … می بایستی درخصوص بلامانع بودن ایجاد واحد پرورشی کبک اعلام نظر نمایند. در هر صورت برای ایجاد یک مزرعه پرورش کبک توجه به موارد زیر ضروری است:
1- زمین محل احداث جایگاه پرورش کبک می بایستی حداقل 1000 متر با مزارع پرورش ماکیان در اطراف، فاصله داشته و از مناطق مسکونی دور بوده و جاده های ارتباطی کوتاه و مناسبی داشته باشد.
2- بهتر است زمین مزبور در جهت دریافت باد از سمت مزارع دیگر پرورش طیور و کارخانه های آلاینده نباشد.
3- بهتر است زمین محل احداث جایگاه در مناطق پست و در معرض سیل و طوفان و بادهای تند نباشد.
4- آب مورد استفاده می بایستی از نقطه نظر شوری و املاح مورد توجه قرار گرفته و هم چنین موانع غیر بهداشتی نیز نداشته باشد.
5- کف سالن های محل پرورش می بایستی حداقل 40 تا 50 سانتیمتر بلندتر از سطح زمین اطراف بوده و شیب مناسب(حداقل 3 درصد) داشته باشد تا در صورت شستشو، آب های آلوده امکان خروج از سالن را داشته باشند.
6-دیوارها و کف سالن به صورت اصولی عایق کاری شوند تا امکان تبادلات گرما و سرمای ناخواسته در فصول مختلف سال از بین برود.
7- سالن ها شرقی غربی ساخته شوند بدین معنی که یک طول سالن به سمت جنوب و طول دیگر به سمت شمال باشد تا امکان دریافت نور خورشید با هدف از بین بردن میکروب های احتمالی را داشته باشد.
یک روش قدیمی با هدف پرورش کبک مولد، نگه داری این پرنده در سالن هایی است که متصل به اتاق پرواز با کف توری(سیمی) هستند. در این روش، کبک ها به بیماریهای سر سیاه، کوکسیدیوز، کرم های چینه دان و روده آلوده نمی شوند. اتاق های پرواز می تواند از بعد از جوجه کشی مورد استفاده قرار گیرند. در واقع جوجه ها از دو هفتگی در اتاق های پرواز قرارمی گیرند. اندازه اتاق های پرواز را می توان تغییر داد اما باید به اندازه کافی بزرگ باشد و امکان پرواز در آن وجود داشته باشد. اندازه اتاق پرواز می تواند به عرض حدود 5/3 و طول 28 متر باشد. چشمه های توری کف معمولاً حدود 5/2 سانتیمتر است. هر کبک 50 سانتیمتر مربع فضا در اتاق پرواز نیاز دارد. پرورش کبک در قفس های ثابت نیز محقق می شود. بدین منظور قفس هایی با اندازه هر قفس 5/1 در 7/0 متر و با ارتفاع حدود 4/0 متر پیشنهاد شده است. تقریباً 25 پرنده در هر واحد تا سن 14 هفتگی نگه داری می شوند. شیب کف هر واحد 10 درصد در نظر گرفته می شود. یک منبع آب اتوماتیک در بیرون قفس نصب می شود و آب تازه و خنک برای پرندگان مهیا می گردد. سینی های فلزی زیر توری کف قفس را می توان به راحتی تمیز کرد.

آیا پرورش کبک توجیه اقتصادی دارد ؟
معمولا بخشی از سرمایه گذاری که در ساختمان سازی و خرید تجهیزات اولیه صرف میشود ، تحت عنوان هزینه های ثابت وقتی که در دراز مدت و بر تولید چند سال تقسیم گردد تنها بخش کوچکی از هزینه های تولید را شامل خواهد شد . به عنوان مثال چنانچه برای ساخت یک مجموعه پرورش کبک مبلغ یکصد میلیون تومان صرف ساختمان سازی ، تاسیسات و خرید ماشین الالت نمائید ، توان تولید سی هزار قطعه کبک را در سال خواهید داشت ، حال با احتساب حداقل ده سال عمر مفید برای این امکانات و تولید حداقل سیصد هزار قطعه کبک طی این مدت هزینه مربوط به سرمایه گذاری اولیه به ازاء هر قطعه مبلغ مناسبی خواهد شد .
اگرچه برخی از تولیدکنندگان نیز این مبالغ را سرمایه ماندگار برآورد کرده که بر ارزش املاک خواهد افزود به هزینه تولید اضافه نمیگردد.

بخش عمده هزینه تولید یک کیلو گوشت کبک شامل موارد زیر است :
یک . دان مصرفی : برای براورد هزینه دان مهمترین مساله دانستن ضریب تبدیل است . ضریب تبدیل یعنی میزان دانی که مصرف میشود تا یک کیلو گوشت تولید گردد . به صورت تئوری با مصرف هفت کیلو دان یک کیلو گوشت کبک تولید میگردد که در عمل از پنج تا بیست درصد دور ریز دان را نیز باید به آن افزود . تعویض به موقع دانخوری ها بر اساس سن و استفاده از لبه های یک سانتی متری دو نکته موثر در کاهش پرت دان هستند.
دو.هزینه کارگری : به طور متوسط هر هشت هزار قطعه کبک گوشتی به یک کارگر نیاز دارد .
سه.هزینه سوخت مصرفی : برای براورد این مورد باید با شرکت های تاسیساتی مطقه خود تماس حاصل نمائید زیرا هزینه سوخت با توجه به ابعاد سالن ها، شرایط آب و هوایی منطقه ، نوع سیستم گرمایشی ، میزان دوری از منابع تامین سوخت و … متفاوت است .
چهار.مکمل ها ، ویتامین ها و داروها : چنانچه قیمت دان با دقت محاسبه گردد بخش عمده این هزینه ها در دان محاسبه گردیده است . دارو و ویتامین ها حداکثر یک درصد قیمت تمام شده هر کیلو را به خود اختصاص می دهند

پنج.هزینه آب و برق : حداکثر نیم درصد قیمت تمام شده یک کیلو گوشت مربوط به هزینه های آب و برق است.
شش.پیش بینی نشده : …

نیازهای تاسیساتی یک واحد پرورش کبک
با توجه به نوع و سیستم پرورش، یک مزرعه پرورش کبک می بایستی دارای قسمت های زیر باشد(بند 4 ویژه واحدهایی است که کبک مولد به منظور تولید جوجه یک روزه پرورش می دهند.
1-سالن های پرورش
2-انباردان
3-انبار تجهیزات
4-ساختمان جوجه کشی
5-اتاق کار
6-ساختمان سرایدار یا اتاق کارگران

سالن های پرورش کبک:
سالن پرورش می تواند از نوع باز یا بسته باشد. به طور کلی طول سالن ها باتوجه به سرمایه و اهداف پرورش دهنده می تواند بین 60 تا 100 متر باشد. طول کمتر از 60 متر مشکل خاصی ندارد ولی طول بیش از 100 متر به دلیل مسائلی که در خصوص تهویه و یا گرم کردن سالن و مدیریت تغذیه گله کبک ها ایجاد می کند معمولاً توصیه نمی شود. سالن هاب باز عموماً پنجره دار و در مناطق گرمسیر پرده دار هستند. در سالن های پنجره دار عموماً دیوار طولی سالن، پنجره هایی دارد که سبب ورود نور خورشید و هوا به داخل سالن می گردد. مقدار این پنجره ها به طور میانگین 5 درصد سطح سالن است(بدین معنی که اگر سالنی به مساحت 600 متر مربع داشته باشیم مساحت کل پنجره های سالن می بایستی دو برابر این مقدار باشد. از مقدار ذکر شده 4/3 در طول سالن به سمت جنوب و 4/1 در طول دیوار شمالی تعبیه می شود. عرض سالن به طور معمول 12 متر و در مناطق گرمسیری 10 متر در نظر گرفته می شود. در مناطق معتدل و سردسیر عرض سالن، فاقد پنجره ولی در مناطق گرمسیر عرض سالن به سمت دریافت باد قرارگرفته و قسمت عمده ای از آن باز است ولی با توری محکم پوشیده شده است تا در مواقع لزوم پرده برزنتی آن کنار رفته و باد ملایم به داخل سالن نفوذ و موجب تهویه گردد. سالن های بدون پنجره عموماً به سالن های مدرن امروزی گفته می شود. دیوارها و سقف این سالن ها به گونه ای مطلوب عایق کاری شده اند و همان طوری که از نام آن ها پیداست فاقد هرگونه پنجره می باشند. روشنایی مورد نیاز کبک ها توسط لامپ ها تامین و رطوبت وحرارت و تهویه، توسط حسگرهای اتوماتیک کنترل می شود. در این سالن ها می توان با ظرفیت بالا، پرورش کبک را محقق نمود.
ارتفاع سالن های پرورش کبک 5/2 متر و در مناطق گرمسیری بیشتر از این مقدار است. کف سالن پرورش می بایستی بتنی، دارای شیب و فاضلاب مناسب بوده و در خروجی فاضلاب ها امکان ورود حیوانات موذی و شکارچی از بین برود. سالن های پرورش ویژه کبک های مولد دو قسمت عمده دارند. قسمت مسقف و غیر مسقف. فضای غیر مسقف که مانند حیاط در طول ضلع جنوبی قرار دارد دارای اسکلتی فلزی و از همه طرف با توری پوشیده شده است. کبک ها امکان ورود به این فضا را داشته و در آن پرواز و تردد می کنند، آشیانه تخم گذاری در داخل سالن مسقف قرار داشته و حداقل روزی دو بار تخم ها جمع آوری می شوند.

تجهیزات مورد نیاز سالن های پرورش کبک:
تجهیزات مورد نیاز سالن های پرورش با توجه به نوع آن ها شامل: هواکش، هیتر و بعضاً کولر است. وسائل گرم کننده عموماً در فصول سرد سال مورد استفاده داشته و بهترین نوع معمول آن هیتر است که هوای گرم را به داخل سالن هدایت می کند. هر چند سالن می تواند توسط بخاریهای مختلف که از سوخت های فسیلی یا گاز مایع استفاده می کنند نیز گرم شود ولی موضوع مهم پخش کردن گرما به صورت یکنواخت در تمام طول سالن است. زمانی که از هیتر استفاده می شود هوای گرم توسط کانالی که در طول سالن و معمولاً در زیر سقف کشیده شده جابه جا و از دریچه هایی در مناطق مختلف خارج می شود. در مناطق گرمسیری نسبتاً خشک که از کولرهای آبی برای کاهش گرما استفاده می شود تحت کنترل ترموستات هایی هستند که در داخل سالن وصل و در درجه حرارت مشخصی هیتر را خاموش و یا روشن می کنند. هیتر و کولر معمولاً در خارج ازسالن و در قسمت عرضی آن نصب می شوند ولی اگر طول سالن زیاد باشد در خارج و در حد وسط قسمت طولی آن نصب و کانال هایی از داخل هوای گرم یا سرد را به طرفین هدایت می کنند. علاوه بر تجهیزات ذکر شده که عموماً متصل به سالن ها هستند، برای پرورش کبک و سایر انواع ماکیان نیاز به دان خوری، آب خوری و دماسنج ماکزیمم، مینیمم از ضروریات است. تجهیزات مورد نیاز کبک عموماً همان تجهیزاتی است که برای پرورش مرغ مورد استفاده قرار می گیرد. آب خوری و دان خوری انواع گوناگونی دارد. نوع معمول آنها دان خوری ناودانی، دان خوری خورشیدی و نوع مدرن آن دان خوری زنجیره ای و اتوماتیک است. آب خوری نیز انواع سیفونی، نیمه اتوماتیک و قطره ای(نیپل)دارد. آب خوری و دان خوری ها بایستی به گونه ای مستقر شوند که اولاً به تعداد کافی باشند، ثانیاً امکان دسترسی کبک ها به آن ها به صورت مطلوب فراهم باشد. دو نکته مهم در استفاده از دان خوری کبک ها وجود دارد: یکی اینکه بعد از سن یک ماهگی کبک ها، دان خوری ها می بایستی به گونه ای مستقر شوند که لبه آن ها در حد کمر کبک ها در حالت ایستاده باشد. دوم اینکه بعد از پرکردن 3/1 دان خوری از دان، یک ورق توری شطرنجی روی آن قرار می دهند زیرا کبک ها عادت دارند خوراک را به هم بزنند. اگر دو نکته ذکر شده رعایت نشود پرت و هدررفتن دان اجتناب ناپذیر است. یک نکته مهم و قابل توجه در مدیریت جایگاه در پرورش کبک، توجه ویژه به احتمالات غیر منتظره و وقوع حوادث ناخواسته می باشد. بنابراین کبک دار بایستی احتمال خرابی دستگاه های مهم (به ویژه گرمازا) و نبود انرژی برق برای مدت طولانی را داده و پیش بینی های لازم را بنماید.

انباردان:
انباردادن معمولاً به دو صورت مورد استفاده قرار می گیرد. صورت اول محلی است برای نگه داری دان. در چنین شرایطی کبک دار دان موردنیاز خود را در کارخانه های تولید دان مدرن و مورد اطمینان بر اساس فرمول غذایی مناسب ساخته و به محل کبک داری منتقل و در انباردان نگه داری نموده و به مروربه مصرف می رساند. صورت دوم زمانی است که کبک دار مواد اولیه را خریداری و خود نسبت به تهیه دان اقدام می نماید. در این حالت می بایستی کبک داری حداقل مجهز به آسیاب باشد. در ضمن دستگاه میکسر جهت مخلوط کردن اقلام خرد شده مورد نیاز است. به طور کلی کف انباردان می بایستی بتنی و از زمین های اطراف بلندتر بوده و هرگونه منفذ و مجرایی برای ورود پرندگان وحشی مانند گنجشک و کبوتر و کلاغ و حیواناتی مانند موش و گربه و سگ و غیره مسدود شود. انبار دان می بایستی مجهز به دستگاه های هشداردهنده در مقابل آتش سوزی باشد.

ساختمان جوجه کشی:
ساختمان و واحد جوجه کشی با توجه به ظرفیت کبک مولد ساخته می شود. اگر در مجاورت و در فاصله منطقی از کبک داری کارخانه جوجه کشی وجود دارد، کبک دار می تواند باعقد قرارداد با کارخانه جوجه کشی، تخم کبک نطفه دار تحویل و جوجه یک روزه کبک را دریافت نماید. ولی به طور کلی یک واحد جوجه کشی کوچک در محل کبک داری می بایستی دارای خصوصیات و قسمت های زیر باشد: از نقطه نظر دما و رطوبت تا سر حد امکان عایق باشد. درمحلی ساخته شود که امکان تزریق هوای پاک توسط هواکش فراهم باشد. از نقطه نظر ضد عفونی، عاری بودن از عوامل بیماری زا در بالاترین سطح قرارکیرد. در مسیر دریافت باد از سمت عوامل احتمالی مانند سالن های پرورشی و غیره نباشد. حداقل دارای سه قسمت مجزا (1- محل نگه داری تخم 2- محل استقرار دستگاه های ستر و هچر 3- محل نگه داری و بسته بندی جوجه کبک) باشد. امکان استفاده از آب فراوان برای شستشو، برق برای روشنایی و دستگاه های مختلف و موتور برق اضطراری فراهم بوده و هم چنین سیستم گرمایش و تهویه مطلوب نیز برقرار باشد.